Belli ki, iyül 5 künü Meclis reisi Refat Çubarovnı Qırımğa yibermediler. Qırım prokuraturasınıñ vekilleri bundan evel, Meclisni dağıta bilecegi aqqında tenbiyeley ediler. Em de, bundan evel, qırımtatarlar lideri, sovet devirinde belli dissident, Ukraina halq vekili Mustafa Cemilevge de Qırımğa kelmekni yasaqladılar. Bir sıra halqara teşkilâtları ve uquq-qorçalayıcılar soñki bir qaç ay devamında qırımtatarlarnıñ vaziyeti kerginleşkenini qayd ettiler. Refat Çubarov «Голос Америки»-ge ayırıca intervyü berdi.
– Sizni Qırımğa qomaycaqlarını qaydan bildiñiz?
– İyül 4 künü biz Meclisniñ toplaşuvını Herson vilâyetinde keçirdik. Bunı bir qaç sebepten yaptıq. Birinciden, Herson vilâyetinde qırımtatar diasporası yaşamaqta. Bular, 60-nci 70-nci seneleri vatanğa avdet etmege tırışqan, amma yiberilmegen qorantalardır. Olar, Herson vilâyetinde mecburen yerleştiler, şimdiki vaqıtta tahminen 13 biñ qırımtatarı mında yaşay. Ekinci sebep, liderimiz Mustafa Cemilevge Qırımğa kelmege yasaq etilgeninen bağlı. Amma, onıñ toplaşuvda mutlaqa iştirak etüvi kerek edi. İyül 5 künü toplaşuvnı keçirgen soñ, ukrain meslekdeşlerimnen pasportımnı köstergen soñ, biraz beklemege rica ettiler. Biraz vaqıt keçken soñ, adiy urbada bulunğan adamlar gruppası ve prokuror Poklonskaya ile yaqınlaştılar. Maña çoq uzun bir tenbiyelev oqudılar, onıñ esas fikiri, menim ve Meclis faaliyeti Rusiyeniñ ekstremizm aqqında qanunı bozğanında edi. Yani, tenbiyelegen soñ, Rusiye qanunlarına köre, şikâyet bere bilecegimni söylediler. Men, vesiqa oqulğan soñ, ep bir Qırımğa qaytarım dep tüşüngen edim: «Pasportımnı qaytarıñız, Qırımğa kelgen soñ, tenbiyeleviñiznen ne yapılacağını tüşünerim», - dedim. Daa da beklemege kerek olğanını ayttılar. 40 daqiqa keçti. Bu vaqıt içinde bir şeyler olayata edi. Avtozak keldi, arbiyler toplaştı, tenbiyelev yerine yaqalaycaqlar, dep belledim. Asılında, yaqalavğa azır edim. Yanımda olğan meslekdeşlerim maña sigaretlerni berdiler (yazıq ki, men çekem). Amma, birazdan soñ, Federal Hаvfsızlıq Hızmetiniñ hadimleri, Rusiye Sıñırcılar hızmeti vekillerinen keldiler. Maña Rusiyege 5 yıl devamında kelmege yasaq olğanını beyan ettiler.
– Qırımda bir de bir mülküñiz qaldımı?
– Men Qırımda 1968 senesinden başlap yaşayım. Menim ana-babam ta sovet devirinde yarımadağa köçip keldi. Men Qırımda östim. Mektepni anda bitirdim. Anda tata-qardaşlarım yaşay. Anda çalışam. Soylarım- tata-qardaşlarım anda yaşay. Anda men evimni qurğan toprağım bar. İşte meni vatandan ayırdılar. Anamnen körüşmege yasaqladılar. Dostlarımnen körüşmege yasaq ettiler. Eñ esası, halqıma, büyük qısımı Allahqa şükür, vatanda olğan halqıma hızmet etmekni yasaqladı. Olar er şeyimni tutıp aldılar! Men olarnı qırımğa kelip, kendi qaidelerni kirsetmege rica etmedim. Mesele tek mende degil. Bu kibi areketler diger, silâ ile Qırımda tiklenilgen qanunlarına kelişmegen vatandaşlarğa nisbeten de yapıla.
– Rusiye mahsus hızmetleriniñ kendi qanunlarına köre sizni Qırımğa yibermemege ne derecede aqları bar? (mında asılında aq mevzusında aytmaq küçtir)
– Mesele şunda ki, Rusiye qanunlarına köre bile, men Qırım cumhuriyetiniñ Devlet şurasınıñ deputatı sayılam. Referendumdan soñ qabul etilgen qanunlarğa ve Putin imzalağan Qırımnıñ Rusiyege qoşuluvı aqqında fermanda da Qırım Yuqarı Şurası deputatlarnıñ vazifeleri devam ettirilgeni aqqında yazıla. Yani, tek adını deñiştirdiler. Elbette ki, men Devlet şurasına barmayım. Elbette ki, men anda çalışmayım. Ve onı tanımayım. Amma, resmiy olaraq meni andan bir kimse çıqarmadı ve bu kibi qarar alınmadı. Qırım Cumhuriyetniñ Anayasasına köre, Devlet şurasınıñ deputatlarına toqunmağa mümkün degil. Olar, bunı köz ögüne almağa unutqandırlar. Yani aqqı olmadan meni cezalap, cinayet yaptılar.
– Mustafa Cemilev Strasburgta Avropa Şurası Parlament Assambleyasınıñ toplaşuvında Qırımda adamlar ğayıp olmağa başlağanını aytıp, üç teşebbüsçini añdı. Siz olarnıñ taqdirleri aqqkında bir şeyler bilesiñizmi?
– Mustafa Cemilev Strasburgta çıqışta bulunıp, bu vaziyet aqqında da tarif etkeninden soñ, biz bir de bir yañı malümat elde etmedik. Men özüm, Bakuda Avropada işbirlik ve havfsızlıq teşkilâtınıñ Parlament Assambleyasınıñ toplaşuvında çıqışta bulunğan edim. Biz Ukraina insan aqları boyunca vekili Lutkovskayanen Qırımdaki vaziyetke bağışlanğan brifing keçirgen edik. Men Qırımda yüz bergen deñişmeler ile, insanlarnıñ yaqalanuvı, öldürülivi kibi adiseler de rast kelgeninen Assambleya deputatlarnıñ diqqatını kene de çekmege mecbur oldım. Biz ale daa, mart 3 künü qırslanğan reşat Ametovnıñ ölümi aqqında tavsilâtlı malümat almadıq. Oña nice azaplar çektirip, öldürgenleri, ceseti ise, mart 15 künü «referndum» arfesinde tapılğanı belli, ve atta özlerini imayeciler kibi tanıtqan şahıslar onı Aqmescitteki merkeziy meydanından alıp ketkenlerini köstergen video bar. İmayeciler – bu yerli, Stavrapol, Krasnodar qazaqları – olar o vaqıt Qırımda tolğan ediler. Onıñ öldürülivi boyunca taqiqatnıñ soñki neticeleri çıqarılmadı. Soñra, başqa adamlarnı da qırsladılar, bu cümleden Oleg Sentsovnı da alıp kettiler. Bu belli bir vaqia, onı FHH hadimleri yaqaladılar. Ve soñki vaqia - biri-biri artından Timur Şaymardanov, Leonid Korj ve Seyran Zinedin ğayıp oldılar. Bu üç erkek «Ukrainskiy dom» teşkilâtınıñ azaları ediler. Episi yoq oldılar. Olar aqqında malümat yoq.
– Soñki vaqıtları qırımtatarlarnıñ tuvğan topraqta vaziyeti aqqında ne ayta bilesiñiz?
– Bu soñsuz bir mevzu. Mesele şunda ki, adamlarnı seçim yapmağa mecbur eteler. Misal içün vatandaşlıq meselesini alayıq. Başqasınıñ territoriyasını işğal etip, yerlilerge vatandaşlıqnı seçmek içün bir ay müddet berile, ondan soñ, er kesni Rusiye vatandaşları olaraq ilân eteler. Bu vatandaşlıqnı deñiştirmege mecbur etkenleridir. Çünki adamlar, er devlette vatandaş ve vatandaş olmağan sakinler arasında farqnı añlaylar. Ve atta, demokratik devletlerde, bu soy insanlarnıñ aqları sıñırlı olğanını bileler. Onıñ içün Rusiye vatandaşlığını qabul etmege mecburlar. Ve bu ceryannı tezleştirmek içün, mahsus qanunlar da qabul etildi. İçtimaiy sadan bir misal ketireyim. Tibbiy müessiselerge muracaat etmek içün, Rusiyede adamnıñ sigortası olmalı. Onı ise tek vatandaşlarğa bereler. Bir çoq meseleler, matbuat saalarında yüz bermekte. Çünki saipler Rusiye qanunlarına köre, ğayrıdan qayd etilmek kerekler. Ve vatandaşlıqsız bunı yapamazlar. Qırımda yapılğan er şey, eki yöñelişte yapıla. Birinciden, adamlar boysunıp tınçlanmaları ve ekinciden, razı olmağanlar yarımadanı terk etmeleri içün teşkil etile.
– Meclis, qırımtatar cemaatçılıgı bu vaziyetni deñiştirmek ve özüni qorçalamaq iççün ne yapa bile?
– Bu mevzuda yañı bir şey aytamam. Sovet ükümetinde vatanğa qaytuvı boyunca tecribemiz bar. Bu şaraitlerde bile, kendi aqlarımznıñ qorçalanuvı ve birlikni saqlap qalmağa tırışacaqmız, amma ne ile qarşılaşqanımznı da añlaymız. Menimce, qurum atta, sovet ükümetinden de daa zulumlı. Biz, qırımtatarlarğa nisbeten ve diger millet vekillerine yapılğan basqını köz ögüne alaraq ayta bilemiz – bu aqsızlıqnıñ tek bir misali, onı da, halqara cemiyeti daa toqtatıp olamay. Aynı zamanda, biz, bu aqsızlıqnıñ devam ettirilmesi, küçniñ er daim aqlı çıqqanı - halqara tertibiniñ bozuvı olğanını añlaymız. Bütün dünya, eñ evelâ avropalı memleketler bunıñ soñunı qoymalılar. Bir devletniñ ekincisine yapqan zulumını toqtatıp olamasaq, ne ayrı insannıñ aqqını, ne de ayırı halqnı qorçalap olurmız.
Голос Америки