Ayrı vazifesi olÄŸan müfti

Mahsus Qırım.Aqiqat içün, «Fikir» rubrikası

Qırım «baş naziri» Rusiye musulmanları diniy idaresiniñ yolbaşçısı Ravil Gaynutdinge «Borcuna sadıq olğanı içün» zırh berdi. Resmiy malümatqa köre, onı «memlekette yaşağan farqlı dinlerni kütken insanlar arasında barışıq pekitilmesine hızmet etkeni içün» mukâfat ile taqdirlediler. Asılında ise, Gaynutdin Qırım müftiyatını Rusiye siyasiy sistemasına celp etkeni içün zırh aldı.

Ukrainanıñ Qırım Muhtar Cumhuriyetinde «Borc sadıqlığı» zırhı bar edi. Keçken sene yazda Qırımnıñ Rusiye «parlamenti» aynı adı olğan zırhnı tesis etken edi. Onı işğalniñ eñ faal iştirakçileri ve satqınlarğa bereler. «Rusiye Qırımında» «Borc sadıqlığı» zırhınıñ saibi prezidentniñ vekili Oleg Belaventsev, Tataristan prezidenti Rustam Minnihanov, Ukrainanı körecek közü olmağan adam ve soñ derece nahoş siyasetçi Konstantin Zatulin, «DNR» qurulmasına alâqası olğan «ortodoks bayı» Konstantin Malofeyev, «prokuror» Natalya Poklonskaya ve «Qırım baariniñ» diger faal sımaları oldılar.

Qırım «qanunına» binaen, böyle bir mukâfat «vazife ve vatandaş borcunı yerine ketirgende ayrı ğalebeler qazanğanlarğa» berile. Anda dinlerara dialog ya da tolerantlıq pekitilmesi aqqında aytılmay. Faqat «Borc sadıqlığı» zırhını iş vazifeleri ve ayrı vazifelerniñ eda etilmesi içün almaq mümkün olğanını doğrudan-doğru qayd eteler.

Buña esaslansaq, Ravil Gaynutdinniñ mukâfatlandırılması mantıqlı körüne. O, keçken sene baarinden itibaren Qırım musulmanları Diniy idaresiniñ oña boysunğan teşkilâtqa «integratsiya olması» meselesinen şahsen oğraşqan edi. Bunı ses-şamatasız yaptılar. QMDİ yolbaşçısı Emirali Ablayevni tez-tez «alğanlar». 2014 senesi aprel ayında onıñ adı Rusiye Federatsiyası musulmanları Diniy idaresiniñ resmiy saytında regional müftiler arasında bar edi.

Qırım müftisini qorquzğanlarmı belli degil. Böyle bir malümat Qırımda öşek seviyesinde bile yoq edi. Ablayevge yaqın olğan insanlarnıñ aytqanına köre, o, «referendumdan» soñ qırımtatarlarnıñ narazılıq aktsiyalarına qarşı çıqıp, olarnı kereksiz ve telükeli dep saya edi. O, «Rusiye ordusı Qırımda er vaqıt bar edi» dep, işğalni açıq sürette bir kere bile takbih etmedi.

Ablayev bazı vaqıtları özü teşebbüs köstergen edi. Onıñ şahsiy daveti ile Gaynutdin Qurultayğa qoşulmaq içün 2014 senesi mart 27-de Qırımğa keldi. QMDİ-niñ Rusiye müftiyatı erkânına qoşulmasını qırımtatar cemaatı körmedi. Birinciden, Emirali Ablayev semetdeşleriniñ cevabını bilip, esnasnı aydınlatmamağa tırıştı. Ekinciden, Qırım «akimiyeti» soñuna qadar «spiker muavini» Remzi İlyasovğa ümüt etken edi. Ondan «milliy liderni» yapacaq ediler, yerli televideniye hadimlerine ise haberlerde onı aynı bu şekilde tanıtmağa avale etilgen edi. Rusiye siyasiy tehnologları Qurultay-Meclis sisteması yerine İlyasovnıñ yolbaşçılığında «Qırım» cemaat areketini qurdılar.

Ablayev ekinci planda edi, lâkin kün-künden birden eki skemlede oturıp, yüzüni saqlamaq daa qıyın edi. Onıñ «iş vazifeleri» arasında resmiy tedbirlerniñ ziyareti bar. Misal olaraq, o, «Qırım» areketiniñ qurulmasına qoltutıp, Qurultay delegatlarını «halq içün» çalışmağa çağırdı. Aqımdaki seneniñ mart ayında Qırım «yolbaşçısı» ile körüşti. «Nazirler şurasınıñ» matbuat hızmeti Ablayevniñ Rusiye siyaseti ile razı olğanını ve qoltutqanını ifadelegen beyanatını tarqattı. Semetdeşlerniñ cevabı menfiy oldı. Müftiniñ işdeşleri içtimaiy ağlarda jurnalistler Ablayevniñ sözlerini deñiştirdiler, dep bildirmege başladılar. İnsanlar pek inanmadılar, çünki QMDİ tarafından resmiy reddiye olmadı.

​Türkiyede olıp keçken Dünya qırımtatar kongressinden soñ añlaşıldı ki, İlyasovğa olğan işanç neticesiz oldı. «Qırım» areketi iç bir şeyge yaramağanını isbatladı. Kongressten bir qaç kün ögüne olar toplaşuv keçirip, Türkiye akimiyetini tedbirge qoşulmamağa çağırdılar, lâkin Ankarada olarnıñ laflarına qulaq asmadılar.

Al-azırda Emirali Ablayevni «diniy lider» olaraq birinci planğa çıqaralar. Aqmescitteki Cuma cami qurucılığı etrafında olğan haberler bunıñnen bağlıdır. Ravil Gaynutdin bu qurucılıqqa maddiy yardım kösterdi. Müftige inanmaq tehnologik baqıştan bile daa muvafaqiyetli kibi kele. Remzi İlyasov «spiker muavini» olğan soñ qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerge çıqmadı, çünki adamlar açuvlanır ve betine pomidor atarlar, dep qorqa. Müftini aqaretlemeycekler. İstemeseler de, diñleycekler.

Rusiye akimiyeti tamır halqını körmemezlikke uramaz. O, qırımtatarlarğa nezaket ile yanaşmalı. Çünki yarımadada kelecegini belgilemek aqqı uydurılğan «Qırım halqına» degil, olarğa ait. Tamır halqı qoltutmasa, yarımadanı qanunlaştırmaq ıntıluvları boşuna ketecek.

Diplomat ve teşviqatçılar «diniy lider» Vladimir Putinni halqqa ayırğan diqqat içün teşekkürlerini bildirecek ve işğalge qoltutacaq bir levhağa muhtaclar. Ravil Gaynutdinniñ sayesinde böyle bir levha mıtlaqa olacaq, amma kerçek bam-başqadır. Müftilerge bir sıra zırh bermek mümkün, onlarnen cami qurmaq mümkün, «Rusiyede islâm aman-aman devlet dini olğanını» toqtamayıp aytmaq mümkün, amma qırımtatarlarnıñ Kremlge munasebeti deñişmez. O, menfiydir. Qırımtatarlar içün şimdiki Rusiye 2-nci SSCB kibi körüne. Bunı deñiştirmek içün Emirali Ablayevniñ vaazları yeterli degildir.

Andrey Zaremba, Qırımnıñ siyasiy közeticisi

«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışlarını ifadelemey