Ukrainasız Qırım: Cinayet ve hatalarnıñ 15 ayı

Rusiye işğaliniñ bir yılı içinde Qırım Kreml areketleri ile razı olmağanlarğa qarşı terror ve qanunsızlıq alanına çevirildi. Ukraina akimiyeti vaziyetni añlamay ve işğal etilgen topraqlarnı keri almağa yardım etecek yollarnı tapamay. Bazıda Kiyev yarımadanı terk etmege mecbur olğan vatandaşları içün vaziyetni daa beter yapa. Bu aqqında Ukrainanıñ paytahtında çetel diplomatlarnıñ iştiraki ile keçirilgen «Qırım: hatıra, kerçek ve baqışlar» subetinde laf yürsetildi.

Munaqaşanıñ esas mevzusı sovetlerniñ 1940 senesi Baltiya memleketleri işğali ve 2015 senesi Qırım işğaliniñ qıyaslavı oldı. Bunıñ aqqında Ukraina Latviya Elçisi Argita Daudze söz yürsetti. Onıñ aytqanına köre, sovetler esirliginiñ yarım asırlıq hatıraları Latviya ve Litva diplomatlarını keçken sene mart ayınıñ başında, Qırımda «yeşil adamçıqlar» peyda olmağa başlağanda, anda barmağa mecbur etti. O vaqıt elçiler sayesinde Avropa Birligi Rusiye matbuat vastaları uydurmağan kerçek malümatlarnı aldı, dep hatırlattı Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov. Litva temsilcisi, bu devletniñ sabıq elçisi Pâtras Vaytiyekunas da o künleri Qırımda edi. Lâkin o yarımada işğali aqqında çoq aytmayıp, yardım yolları aqqında laf etti. O, qayd etti ki: siyasiy yardımdan ğayrı, Ğarp Ukrainağa silâ bermek kerek. Ve eñ esası – avropalılarğa Rusiyeniñ Ukraina toprağında yapqanlarını añlatmaq kerek. «Putinni Ukrainada toqtatmaq kerek», – dep qayd etti Litvanıñ sabıq diplomatı.

​Ukraina topraq bütünliginiñ Qırımda bozulması yarımadada insan aqları ve serbestliginiñ bozuluv sebebi oldı. Rusiye uquğı ceza olaraq bar, halqara uquq işlemey, dep ayttı İnsan aqları Qırım alan missiyasınıñ reber muavini Olga Skripnik. O, yarımadada Rusiye işğaline qarşı çıqqanlar taqip etilgenini hatırlattı.

Qırımda vatandaşlarnı qoruycaq mehanizmler artıq yoq, akimiyet ise öz qanunlarını istegeni kibi boza. Bu vaziyette qaçqanlar ketken Ukrainanıñ mevamı ğayet müim. «Memuriy sıñırdaki vaziyetni baqmaq kerek. Şimdilik yalıñız problemler bar. Birinciden, balaları ile kelgen Ukraina vatandaşları... Qamaçav ukrain vatandaşlarınıñ vaziyetini daa beter etmemek ve olarnıñ tahliyesine keder etmemek kerek», – dep ayttı Olga Skripnik Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar meseleleri boyunca Devlet hızmetiniñ reisine muracaat etip.

O, emin ki, Kiyevdeki akimiyet birinciden topraqnı degil, adamlarnı tüşünmek kerek. Skripnik Qırımda 2 mln Ukraina vatandaşı aqqında aytıp biraz qabarttı. Qırımnıñ Rusiyege qoşulmasına kim qoltutqan aysa? Ukraina akimiyetini tek Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar meseleleri boyunca Devlet hızmetiniñ reisi Aslan Ömer Qırımlı temsil etken edi, bu sebepten bütün tenqit oña yöneldi. O, añlattı: hızmetniñ işi toqtatıldı. Ükümet işbu hızmetniñ işi içün uquq esaslarını meydanğa ketirmege aşıqmay. Onıñ faaliyetini belgilegen vesiqa alâ daa yoq. Memurlar meraqlanmasa, bürokratiya areket etmege başlay. Devlet hızmetiniñ reisi özü nazirlerni ziyaret etip, nizamnamege qoltutmağa rica ete. Bir yıl evelsi Petro Poroşenko vade etken Qırımnı keri aluv strategiyasınıñ leyhasını Meclis azırladı, onı Ukraina milliy havfsızlıq ve mudafaa şurasına (RNBO) berdiler. RNBO mütehassısları alâ daa uyduralar: özleri bir şey teklif etmediler, amma teklif etilgen leyhanı da qabul etmeyler. Ukrainanıñ büyük adamları aytqan «Qırım – Ukrainadır» sözleri areketlernen pekitilmegen mantrağa çevirile. Halqara muzakerelerde ukrain diplomatlarınıñ iştiraki ile baqılğan Qırım mevzusı zornen añıla. Refat Çubarov Ukraina Qırım meselesini Minsk añlaşmalarına qoşup olamağanını (istemegenini) kederlenip hatırlattı. «Qırımsız Minsk-2 muzakereleri olmamaq kerek edi!», – dep qayd etti Meclis reisi.

«Ne yapacaqmız?» ve «kim qabaatlı?». Ananeviy rus suallerini Litva diplomatı inglizce seslendirdi. Munaqaşa iştirakçileri Qırım işğalinde qabaatlı olaraq Rusiye prezidentiniñ soyadını ayta ediler. Yarımadanı keri aluv planını ekspert ve siyasetçiler öz odalarında azırlamaq kerekler. Lâkin toplaşqanlarnı bir fikir birleştirdi: Qırım Ukrainağa qaytarılsın dep, Rusiyege yapılğan halqara basqı quvetleştirilmeli. Kiyev, niayet, bu meselege nisbeten fikirini şekillendirse, oña yardım etmek mümkün.