Aqmescit – 2011 senesi Barselona universitetiniñ tedqiqatçısı Mikel Kabbal Guarro Qırımğa kelip, qırımtatar tiliniñ içtimaiy lingvistikasınen bağlı tedqiqatlarnı keçirmege istedi. Bir qaç aydan soñ, avropalı alim çekim gruppasını celp etip, qırımtatarlar aqqında vesiqalı film çıqardı. Bu iş 2014 senesi devam ettirildi. Kabbal Guarro filmniñ mündericesini ğayrıdan baqıp çıqmağa qarar aldı, film qaramanlarınen daa bir kere körüşip, olarnıñ Qırımnıñ deñişken vaziyetinen bağlı fikirlernen tanış olmağa istedi.
Çekim ve montaj içün qoşma sermiyalarnı Viremi.com internet meydançığı vastasınen topladılar. Kendi leyhası ve Kataloniyadaki referendum, mart 16 künü Qırımda ötkerilgen referendumdan bayağı farq etkeni aqqında Mikel Kabbal Guarro Qırım.Aqiqatqa ikâye etti.
– Birinci kere men Qırımğa 2011 senesi keldim, qırımtatar milliy mektepler boyunca içtimaiy lingvistika tedqiqatlarını keçirmege istedim. UNESKO malümatlarına köre, yoq oluv havfı astında bulunğan qırımtatar tiliniñ vaziyetini belgilemek kerek edi. Qırım maña pek dülber ve cıynaqlı köründi. Bu yerler Aq deñiz yalısına oşay. Qırımtatarlar oqadar musafirçen ediler ki, atta, ketmege istegim yoq edi. Men adamlarnen çoq qonuştım, ve bu ikâye Ğarp içün belli olmağanını añladım. Men onı qırımtatarlarnen ötkergen subetler vastasınen aytıp bermege istedim. O vaqıt maña ATR telekanalı pek yardım etti.
– Ne içün leyhanı ğayrıdan baqıp çıqmağa qarar aldıñız?
– Men bütün vaqialarnı taqip ettim – Maydandan başlap, işğalge qadar. Kiyev ve Qırımda yaşağan dostlarım içün qasevet etip başladım. Olar - barışıqsever insanlar. Er kes işğal olmaycağını aytqan ediler, şimdi Ukrainada bölünüv olmaycaq, deyler. Belki kimdir qayd etmegendir, amma, cenk – er kesniñ bir belâsıdır. Tek bir qaç adamlar bu vaziyetten faydalanalar. Ta 2011 senesi sentâbr ayında men Qırımda milletlerara munasebetlerniñ kerginligini duydım. Közge çarpmağan, amma ep bir is etilgen ceryanlar yüz bermekte… Men, Qırım Rusiye Federatsiyasınıñ bir qısımı olğandan soñ, qaramanlarım başqacasına tüşünip başlağanını tüşündim. Vaqıt ve tüşünceler deñişkenini köstermege istedim. .
– Şimdiki vaqıtta İspaniyadan ayırılmağa istegen Kataloniya referendumı aqqında çoq yazalar. Onı Qırımda mart 16 künü keçirilgen referendumnen qıyaslaylar.
– Kataloniyadaki referendum ve Qırımda ötkerilgen referendum biri-birinden pek farqlana. Birinciden, Kataloniyada eki yıl evelsi serbest ve mustaqil saylavlar ötkerildi. Referendumnı ötkermege istegen firqalar 65%-nı teşkil ete. Qırımda ötkerilgen soñki saylavlarda Aksönovnıñ firqası reylerniñ tek 3-4 fayızını qazandı. Yani, farq büyük. Demek, kataloniyalılarnıñ büyük bir qısımı referendumnı keçirmege isteyler. Ondan soñ, İspaniyadan mutlaqa ayırılacaqmız, dep aytmaymız, amma kataloniyalılar qaysı yolnı seçkenlerini körip olurmız. Bundan da ğayrı, Kataloniyada referendumnı ötkermek içün adamlar teşebbüsni kösterdi, siyasetçiler ise, bu mevzuda sentâbr 11 künü numayış teşkil etilgenden soñ, laf etip başladılar. 2013 senesi bizde 400 kilometrlik canlı zıncır tizildi, bu sene Avropada eñ büyük numayış yapıldı: 1,8 million kataloniyalılar soqaqqa çıqtılar. Olarnıñ episi saylamaq aqqı içün küreşe. Qırımda referendum demokratik şekilde otkerilmedi, çünki arbiy işğal altında keçirildi, onı eali degil, çetel agentler ötkerdiler.
– Kataloniyalılar ve qırımtatarlar biri-birine oşaylarmı?
– Men bellesem yoq. Amma, bizlerni birleştirgen şeyler bar: eki halq öz aqları içün silâsız küreşeler. Şimdi biz İspaniya devleti Kataloniyada mustaqillik aqqında referendumğa razılıq bergenini isteymiz. Men eminim, bu qırımtatarlar içün ağır kelse de, amma vaziyetimiz bam-başqa: bizim vaziyetimizde halqımız öz iradesini köstere, cenk yoq, işğal altında degilmiz. Kataloniyalılar öz statusını eyi,leştirmege isteyler, öz topraqta mustaqillikni isteyler. Soñkisi, qırımtatarlarğa añlayışlı ve yaqındır.
– İnternet meydançığı vastasınen para toplaması tecribesi aqqında ikâye etiñiz?
– Bundan evel men leyha içün özüm para bergen edim. Amma, leyhanıñ soñuna qadar barıp çıqmadım. Onıñ içün internette para toplamağa eñ elverişlidiri dep tüşündim. Amma, çetelden para yollamağa istegenler içün qolaysız oldı. Maña qol tutqan adamlarnıñ bir qısımını şahsen bilem, bazılarnı yoq, 50/50.
Umumen alğanda doquz biñ yevro toplamaq kerek edi. Verkami platformasında 40 kün içinde belli bir sermiya toplamaq kerek, aksi alda iç bir şey alamazsıñ. Onıñ içün, bankta 3,5 biñ yevro kreditke alıp, özüm para esapqa qoydım. Şu sebepten, yardım etmege istegen, amma yetiştirmegen adamlar, mennen doğrudan – doğru bağlanıp, para bere bileler. Daa çoq şey kerek: intervyünıñ tolu transkriptsiyası, qırımtatar ve rus tillerine tercimeler… Belki yardım etecek adamlar tapılır?
– İşiñizniñ neticelerini ne vaqıt körmek mümkün olacaq?
– Ümüt etem ki, film 2015 senesi yanvar ayına qadar azır olur. Onı katalon televideniyesinde köstermege isteyim. Onı Avropada körmeleri menim içün pek müim. Kiyev ve Qırımda da köstermege ümüt ete edim. Amma, Qırım içün endi emin degilim…İnşallah!