| |
Ñêàðáè Äîâáóøà
Áîãäàí ³íòîíÿê
ßêùî âàì äîâåäåòüñÿ ïîáóâàòè â Êàðïàòàõ, òî, íåçàëåæíî ç ÿêîãî áîêó ãið âè ìàíäðóâàòèìåòå, òóòåøíi ëþäè îáîâ'ÿçêîâî ïîêàæóòü âàì ìiñöÿ, òàê ÷è iíàêøå ïîâ'ÿçàíi ç ãåðîºì êàðïàòñüêèõ ëåãåíä — îïðèøêîì Îëåêñîþ Äîâáóøåì. ×è â Ðàõîâi íà çàêàðïàòñüêié ñòîðîíi, ÷è â ßðåì÷å íà Ïðèêàðïàòòi âàì ðîçêàæóòü ëåãåíäè é áóâàëüùèíè ïðî öüîãî ãåðîÿ. Äîâøèé ÷àñ Äîâáóøà ââàæàëè ìiôi÷íîþ ïîñòàòòþ, çáiðíèì îáðàçîì òèõ «âiëüíèõ ñòðiëüöiâ», íàðîäíèõ ìåñíèêiâ, ñïðàâåäëèâèõ ðîçáiéíèêiâ, êàðïàòñüêèõ ðîáiíãóäiâ, ÿêi õîäèëè òóòåøíiìè ãîðàìè òðèñòà ðîêiâ òîìó.
Ëþäèíà ç ëåãåíäè
Çàâäÿêè ñòàðàííÿì ïðèêàðïàòñüêîãî iñòîðèêà ïðîôåñîðà Âîëîäèìèðà Ãðàáîâåöüêîãî ãåðîé íàðîäíèõ ëåãåíä i ïåðåêàçiâ Äîâáóø ç'ÿâèâñÿ ïåðåä íàøèìè ñó÷àñíèêàìè ÿê öiëêîì ðåàëüíà îñîáà, ÿêà æèëà é äiÿëà â öiëêîì êîíêðåòíèé ÷àñ. Ïðàöþþ÷è ç àðõiâíèìè äîêóìåíòàìè, çîêðåìà iç òàê çâàíèìè «÷îðíèìè êíèãàìè», äå çàïèñàíi ñâiä÷åííÿ äîïèòóâàíèõ íà ñóäi ïîáðàòèìiâ óñëàâëåíîãî îïðèøêà, ïðîôåñîð Ãðàáîâåöüêèé ñêëàâ íàéòî÷íiøó õðîíîëîãiþ òà ãåîãðàôiþ ïîõîäiâ Äîâáóøà ó 1738-1745 ðîêàõ.
 Àëå ñàìèõ çàäîêóìåíòîâàíèõ ôàêòiâ iç æèòòÿ ëåãåíäàðíîãî îïðèøêà äëÿ ëþäåé çàâæäè áóëî çàìàëî. Íàðîä ïîòðåáóâàâ áiëüøå iíôîðìàöi¿ ïðî óëþáëåíîãî ãåðîÿ i ñàì áðàâñÿ ñòâîðþâàòè éîãî áiîãðàôiþ, âíàñëiäîê ÷îãî, ïðîòÿãîì òðüîõ ñòîëiòü, âèíèêëî áåçëi÷ ëåãåíä, ïiñåíü òà ïåðåêàçiâ, íàéöiêàâiøi ç ÿêèõ, çâè÷àéíî, ñòîñóþòüñÿ Äîâáóøåâèõ ñêàðáiâ.
Õî÷à ïîâàæíi íàóêîâöi ëèøå íiÿêîâî óñìiõàþòüñÿ íà ïðîïîçèöiþ äîñëiäèòè éìîâiðíiñòü iñíóâàííÿ îïðèøêiâñüêèõ ñêàðáiâ, àëå ëåãåíäè ïðî Äîâáóøåâi ïèâíèöi òà êîìîðè iç çîëîòîì, çàõîâàíi âiä ñòîðîííüîãî îêà â êàðïàòñüêèõ ëiñàõ, ïðîäîâæóþòü áåíòåæèòè óÿâó. ×àñîì íàðîäíi ïåðåêàçè äèâîâèæíî ïåðåïëiòàþòüñÿ çi ñâiä÷åííÿì iñòîðèêiâ, òîæ ìàáóòü, iñòèíà ïðî Äîâáóøåâi ñêàðáè ëåæèòü äåñü ïîñåðåäèíi ìiæ ëåãåíäàìè òà iñòîðè÷íèìè ôàêòàìè.
Ó ïîøóêàõ ñêàðáiâ
10 ÷åðâíÿ 1895 ðîêó ãàçåòà «Äiëî» ïîâiäîìèëà, ùî ÿêèéñü ñòàðèé äiäîê iç Óãîðùèíè ïiäìîâèâ ñåëÿí ãóöóëüñüêîãî Ïiñòèíÿ Êîñiâñüêîãî ïîâiòó øóêàòè Äîâáóøåâi ñêàðáè, ìiñöåçíàõîäæåííÿ ÿêèõ éîìó íà÷åáòî âiäîìå. Çàiíòðèãîâàíi ãóöóëè âçÿëèñÿ çà ëîïàòè i, êåðóþ÷èñü âêàçiâêàìè ñòàðîãî, âèêîïàëè äîâãó íîðó â êiëüêà ñàæíiâ ãëèáèíîþ. Ñêàðáiâ òîäi òàê i íå çíàéøëè. Çãîäîì ñõîæà iñòîðiÿ òðàïèëàñÿ ó ñåëi Ðîæíiâ òîäiøíüîãî Ñíÿòèíñüêîãî ïîâiòó. Àëå é öi ïîøóêè çàêií÷èëèñÿ áåçðåçóëüòàòíî.
Òàêèõ øóêà÷iâ îïðèøêiâñüêîãî çîëîòà áóëî äîñèòü â óñi ÷àñè. Ùå áiëüøå ó Êàðïàòàõ çíàéäåòüñÿ ëþäåé, ÿêi ïåðåêàæóòü ÷óòi âiä äiäiâ òà ïðàäiäiâ iñòîði¿ ïðî ïîøóêè Äîâáóøåâîãî ñêàðáó. Ïðè÷îìó ãåîãðàôiÿ ëåãåíä íå îáìåæóºòüñÿ ëèøå Ãóöóëüùèíîþ, äå ïåðåâàæíî äiÿâ çi ñâî¿ìè ïîáðàòèìàìè Äîâáóø. Ðîçïîâiäi ïðî ñêàðáè ìîæíà ïî÷óòè i íà Çàêàðïàòòi, i â Ñêîëiâñüêîìó òà Ñòàðîñàìáiðñüêîìó ðàéîíàõ Ëüâiâùèíè, à îäíó ç ëåãåíä áóëî çàïèñàíî ôîëüêëîðèñòàìè íàâiòü ó ðóìóíñüêîìó ñåëi Ëóã (Ëóíêà ëà Òiñà) Ìàðàìóðåñüêîãî ïîâiòó.
Ëåãåíäè äàþòü ñâîº ïîÿñíåííÿ òîãî, ÷îìó Äîâáóø çàêîïóâàâ ñêàðáè ó çåìëþ. Îïîâiäà÷i ðîçêàçóþòü, ùî, âiäiáðàâøè çîëîòî ó áàãàòèõ, Îëåêñà ðîçäàâàâ ÷àñòèíó ñåëÿíàì, à òå, ùî çàëèøàëîñÿ, õîâàâ. Äî òîãî æ Äîâáóøà íàäiëÿëè âëàñòèâiñòþ ðîçðiçíÿòè ïðàâåäíi òà ãðiøíi ãðîøi. I êîëè âií çàêîïóâàâ íå÷èñòèé ñêàðá, òî íàêëàäàâ íà íüîãî çàêëÿòòÿ. Êîëè æ çîëîòî áóëî ÷èñòèì, òî äiñòàòè éîãî ìiã êîæåí, õòî òîãî ïîòðåáóº. Çîêðåìà â ñåëi Âåðõíÿ Ðîæàíêà Ñêîëiâñüêîãî ðàéîíó iñíóº ïåðåêàç, ùî â óðî÷èùi Çãàðè ñõîâàíi íå÷èñòi ñêàðáè, à â Êðèâiì — ÷èñòi.
Ìiñöå ñõîâêó â ëåãåíäàõ ìàéæå çàâæäè ïîâ'ÿçàíå ç ÿêîþñü ïðèêìåòíîþ îçíàêîþ ëàíäøàôòó — îðèãiíàëüíèì êàìåíåì, ñòàðîâèííîþ êðèíèöåþ òîùî. Òàêîþ ïðèêìåòîþ êîëèñü ââàæàëè âiäîìèé Ïèñàíèé êàìiíü — âåëèêó ñêåëþ ç âèêàðáóâàíèìè íà íié çíàêàìè-«ðåâàøàìè». Âåðõîâèíñüêi ÷îëîâiêè ÿêîñü áðàëèñÿ øóêàòè ïiä íèì ñêàðáè, àëå äî êiíöÿ ñïðàâó íå äîâåëè. Õîòiâ äîáóòè îïðèøêiâñüêå çîëîòî i ñåëÿíèí çi Ñòàðóíi Áîãîðîä÷àíñüêîãî ðàéîíó, äiçíàâøèñü, ùî íà Õîðîøiâñüêîìó ïîëi, íà ãîði Ãîëèöi, Äîâáóø ñõîâàâ ñêàðá ïiä Ïðîêîï'þêîâèì êàìåíåì. Àëå, êîëè â ñåðåäèíi 60-õ òóò ïðîêëàäàëè äîðîãó, êàìiíü-îðiºíòèð ïðèâàëèëè çåìëåþ.
Ó Ðîæíÿòiâñüêîìó ðàéîíi ðîçïîâiäàþòü ñõîæó iñòîðiþ, àëå iç ùàñëèâèì êiíöåì. Ïðîêëàäàþ÷è äîðîãó, áóëüäîçåð çñóíóâ äî çâîðó êàìiíü, íà ÿêîìó íiáèòî áóëà çðîáëåíà ñàìèì Äîâáóøåì ïîìiòêà. Òîäi ç-ïiä çåìëi ç'ÿâèëîñÿ òðèëiòðîâå ãîðíÿ çi ñêàðáîì ìîíåò. À íà ãîði Êîëèñöi, ùî áiëÿ Òóõîëüêè Ñêîëiâñüêîãî ðàéîíó, ìiñöåçíàõîäæåííÿ ñêàðáó ïîâ'ÿçóþòü iç êðèíèöåþ, âiä ÿêî¿ òðåáà âiäiéòè íà òðèäöÿòü ñàæíiâ íà çàõiä i êîïàòè. Òà íàéöiêàâiøîþ ñåðåä òàêèõ ïåðåêàçiâ âèÿâèëàñÿ ðîçïîâiäü ñåëÿíèíà iç ñåëà Ãàâðèëiâêè Íàäâiðíÿíñüêîãî ðàéîíó, ÿêó ñâîãî ÷àñó çàïèñàâ çíàìåíèòèé ôîëüêëîðèñò òà åòíîãðàô Ñòåïàí Ïóøèê.
«Òàê ñòàëîñÿ, — ðîçïîâiäàâ ëiòíié ãóöóë, — ùî ïðîõîäèâ ðàç Äîâáóø ó ñâÿòà Âåëèêîäíi ÷åðåç Ãàâðèëiâêó. Êîëè çàäçâîíèëè â öåðêâi äçâîíè, îïðèøêè âèðiøèëè äàëi íå éòè, ñïèíèëèñÿ, ïîñêèäàëè ñàêâè. Òîäi âèêîïàëè ÿìó i çàêîïàëè ãðîøi, ÿêi íåñëè ç ñîáîþ. Òîãî ðîêó Äîâáóøà âáèëè, òîæ ñêàðá âií íå çàáðàâ».
Çà ëåãåíäîþ, çíàéòè ìiñöå, äå çàõîâàíî ñêàðá, ìîæíà â íîâîði÷íó íi÷. Òàì, äå çàêîïàíî çîëîòî, ìຠòðè÷i áëèìíóòè ïîëîâiíü (âîãîíü). Êàæóòü, ùî òàìòåøíié ìåøêàíåöü, ùî çâàâñÿ Ìèêîëà, éäó÷è ïîíàä ïîòiê Ñèíèíîâåöü (Ñèíié ïîòiê), ïîáà÷èâ òàêå ïîëóì'ÿ. Âðàíöi ñïðîáóâàâ âèêîïàòè çîëîòî i íàâiòü ïîáà÷èâ ñêðèíþ, àëå ðîçâåðçëàñÿ çåìëÿ, i ñêàðá çíèê ó ãëèáèíi.
Ùî êàæå iñòîðè÷íà íàóêà?
Ïðî ïîáóò îïðèøêiâ âiäîìî äîñèòü áàãàòî, çîêðåìà, iç òèõ-òàêè ñâiä÷åíü, ùî ¿õ äàâàëè ïåðåä ñóäîì ïîáðàòèìè Äîâáóøà. I òðåáà ñêàçàòè, ùî iñòîðè÷íi äæåðåëà íå äàþòü ïiäòâåðäæåíü íåïîìiðíèõ áàãàòñòâ îïðèøêiâ. Çðåøòîþ, Äîâáóø íiêîëè íå ñòàâ áè âñåíàðîäíèì óëþáëåíöåì, ÿêáè ìåòîþ éîãî äiÿëüíîñòi áóëî ïðèìiòèâíå áàæàííÿ çáàãàòèòèñÿ. Âiäiáðàíi ó áàãàòi¿â õàð÷i, çáðîÿ òà ãðîøi áóëè ïîòðiáíèìè îïðèøêàì ëèøå äëÿ òîãî, ùîá ïðîiñíóâàòè ïiä ÷àñ ëiñîâî¿ «ïàðòèçàíêè». Íàäëèøîê çäîáè÷i, áåçóìîâíî, çàâàæàâ ìàíåâðóâàòè îïðèøêiâñüêèì çàãîíàì. Ëèøêè àáî ðîçäàâàëèñÿ ñåëÿíàì, àáî ïðîñòî çàêîïóâàëèñÿ ó ãîðàõ. Òàê, îïðèøîê Ïàëåé÷óê ðîçêàçóâàâ íà ñóäi, ùî ïiñëÿ ðîçãðîìó øëÿõåòñüêîãî äâîðó ó Âîñêðåñiíöÿõ âîíè ïîäiëèëè çäîáè÷ i êîæåí ïîõîâàâ ñâîþ ÷àñòêó â ëiñàõ. Ïiñëÿ íàïàäó íà êóòñüêèõ âiðìåí ç âiäiáðàíèì çîëîòîì â÷èíèëè òàê ñàìî.
Ùå îäíå iñòîðè÷íå äæåðåëî âêàçóº: «Â Óñòåðiêàõ çàáðàëè ãðîøi, ïîëîòíî, ãîðiëêó, 18 êiñ, ÿêi ïîòiì çàêîïàëè â çåìëþ». À ïîáðàòèì Äîâáóøà Áàþðàê çãàäóâàâ, ÿê ïiñëÿ Âåëèêîäíÿ 1745 ðîêó íà ïîëîíèíi â ×îðíîãîði Äîâáóø âiäêîïàâ ç ïîòàºìíîãî ìiñöÿ áåðáåðèöþ áðèíçè i áî÷iâêó ãîðiëêè — çàïàñ, çðîáëåíèé ðàíiøå. Ñêiëüêè ùå òàêèõ ñõîâêiâ çàëèøèëè ïiñëÿ ñåáå îïðèøêè, i ñêiëüêè ¿õ íåäîòîðêàíèìè ïðîñòîÿëî ïðîòÿãîì ñòîëiòü — ñêàçàòè çàðàç âàæêî.
Âëiòêó 1744 ðîêó âiäáóâñÿ íàéâäàëiøèé ïîõiä çàãîíó Îëåêñè Äîâáóøà, íàñëiäêîì ÿêîãî ñòàëî çäîáóòòÿ Áîãîðîä÷àíñüêîãî çàìêó. Ïîïðè òå, ùî ôîðòåöþ îõîðîíÿëè æîâíiðè, à íå ïðîñòî ñëóãè, îïðèøêè ââiðâàëèñÿ äîñåðåäèíè i çäîáóëè âåëåòåíñüêó çäîáè÷. Ïiçíiøå âîçíèé ³ç Ãàëèöüêîãî ãðîäó, ÿêèé ïðèáóâ íà ñêàðãó áîãîðîä÷àíñüêîãî åêîíîìà Øèäëîâñüêîãî, ïiäðàõóâàâ, ùî çáèòêè, çàâäàíi øëÿõòi, ñòàíîâèëè òèñÿ÷i çëîòèõ. Ó çàìêó çíàõîäèëèñÿ ñêàðáíèöi êàøòåëÿíà Ïîäëÿíñüêîãî, ïàíà Êîñàíîâñüêîãî, ïàíiâ Ðîìàíîâñüêèõ. Ó àðõiâíèõ äîêóìåíòàõ çàïèñàíî, ùî îïðèøêè çàâîëîäiëè ìîíåòàìè «ñàìèìè òèëåðàìè, áiëüø-ìåíø íà 2 òèñÿ÷i çëîòèõ». ßê ðîçïîðÿäèëèñÿ öèìè ñêàðáàìè îïðèøêè Äîâáóøà — çàëèøàºòüñÿ òàºìíèöåþ. Âiäîìî ëèøå, ùî íàñòóïíó çèìiâêó Äîâáóø ïðîâiâ ó ×îðíîãîði, äå íàâiòü çáóäóâàâ ñîái êàì'ÿíó õàòó.
«Çîëîòà» ñåðåäèíà
Ïîðiâíþþ÷è iñòîðè÷íi ôàêòè, ãåîãðàôiþ ïîõîäiâ Îëåêñè Äîâáóøà ç òèìè ëåãåíäàìè, ÿêi ñòîñóþòüñÿ îïðèøêiâñüêèõ ñêàðáiâ, ìîæíà ïðèéòè äî öiêàâèõ âèñíîâêiâ. Ñêàæiìî, ðîçïîâiäi ïðî çàõîâàíi ñêàðáè íà ãîði Ìàãóði òà Âiëüñi Ñêîëiâñüêîãî ðàéîíó ïîâ'ÿçóþòüñÿ iç ïîõîäîì Äîâáóøà ó æîâòíi 1744 ðîêó äî Òóðêè, äå âií âèìàãàâ âiä øëÿõòè÷à Êàëèíîâñüêîãî âèêóï. Çíàþ÷è çâè÷êó îïðèøêiâ çàëèøàòè ëèøêè ñêàðáiâ ó ëiñîâèõ ñõîâêàõ, öiëêîì éìîâiðíî, ùî ÿêàñü äåùèöÿ òàì çàëèøèëàñÿ äîíèíi. Áàãàòî ëåãåíäàðíèõ ìiñöü, äå ðîçòàøîâàíi ñêàðáè, çáiãàþòüñÿ ç îïîðíèìè ïóíêòàìè îïðèøêiâñüêèõ çàãîíiâ, ÿêèìè â ðiçíèé ÷àñ áóëè îêîëèöi Ïå÷åíiæèíà, Áóêîâåöüêà ïîëîíèíà, ãîðà Ñòiã, ßñiíÿ.
Çàãàäêîâîþ º äîëÿ çäîáè÷i, çàõîïëåíî¿ îïðèøêàìè ó Áîãîðîä÷àíñüêîìó çàìêó. Âiäîìî, ùî Áàþðàê ñêàçàâ íà ñóäi: «Ç áîãîðîä÷àíñüêîãî ðîçáîþ ìè ïiøëè òiº¿ ñàìî¿ íî÷i íàçàä ïîïðè Ñîëîòâèíó òà Áàá÷å â ïîëîíèíè». Øëÿõ îïðèøêiâ, òàêèì ÷èíîì, íåîäìiííî ïðîëÿãàâ ïîïðè ñåëî Ñòàðóíþ òà ãîðó Ãîëèöþ. À ñàìå òàì, íà Õîðîøiâñüêîìó ïîëi ïiä Ïðîêîï'þêîâèì êàìåíåì, ÿê ñòâåðäæóº ëåãåíäà, çàõîâàíi ñêàðáè. Ìîæíà òàêîæ ïðèïóñòèòè, ùî ç áîãîðîä÷àíñüêèì çîëîòîì îïðèøêè äiñòàëèñÿ äî Æóðàâëåâî¿ Êëèâè íåïîäàëiê Ãóòè. Çà ïåðåêàçàìè, ñàìå òàì çèìóâàâ Äîâáóø, à íà ïî÷àòêó ìèíóëîãî ñòîëiòòÿ ëþäè áà÷èëè â òîìó ìiñöi òàºìíè÷ó êàì'ÿíó õàòó.
Àëå íàéíåéìîâiðíiøèé çáiã ñòîñóºòüñÿ ëåãåíäàðíîãî ñêàðáó â ñåëi Ãàâðèëiâêà Íàäâiðíÿíñüêîãî ðàéîíó, ÿêèé áóâ çàëèøåíèé Äîâáóøåì â ðiê ñâ ñìåðòi íà Âåëèêîäíi ñâÿòà. Ó àðõiâíèõ äîêóìåíòàõ çàôiêñîâàíî, ùî ó òðàâíi 1745 ðîêó îïðèøêè Äîâáóøà ðîáèëè ïîõiä íà ïiâíi÷ — ïîïðè Ðîãàòèí íà Øóìëÿíè (òåïåð Ëüâiâñüêî¿ îáëàñòi). Ïîâåðòàþ÷èñü ç ïîõîäó, Äîâáóø çóïèíèâñÿ ïåðåä Íàäâiðíîþ, ÷èì âèêëèêàâ ïåðåïîëîõ ó ìiñöåâèõ áàãàòi¿â. Äî ìiñòà áóëè ñòÿãíóòi çíà÷íi âiéñüêîâi ñèëè, òîæ íàïàäàòè íà Íàäâiðíó îïðèøêè íå ñòàëè. Âèäàºòüñÿ ëîãi÷íèì, ùî óíèêàþ÷è ïåðåñëiäóâàíü, Äîâáóø ñïðàâäi ïðîõîäèâ ÷åðåç Ãàâðèëiâêó. I ùî íàéöiêàâiøå — â ëåãåíäi òà iñòîðè÷íié õðîíiöi éäåòüñÿ ïðî îäèí i òîé æå ÷àñ!
Ñêàðáè äîâáóøà — â Àíãëi¿?
Ç óñò ìiñöåâèõ êðàºçíàâöiâ äîâåëîñÿ ïî÷óòè ùå îäíó âåðñiþ ïîäàëüøî¿ äîëi ñêàðáiâ Îëåêñè Äîâáóøà. Êàæóòü, ùî ïiñëÿ ñìåðòi ñâîãî âàòàãà ïîáðàòèì Äîâáóøà Iâàí Áîé÷óê çàáðàâ ÷àñòèíó îïðèøêiâñüêîãî çîëîòà i âiäâiç éîãî íà Çàïîðiçüêó Ñi÷. Íà òi ãðîøi íà÷åáòî áóëî îçáðîºíî êîçàêiâ. À ïiçíiøå, êîëè ãåòüìàí Ïîëóáîòîê âiäâîçèâ çàïîðiçüêi êëåéíîäè äî Ëîíäîíà, òî ðàçîì ç íèìè äî òóìàííîãî Àëüáiîíó ïîïëèâëè é çàëèøêè Äîâáóøåâèõ ñêàðáiâ.
íà ïî÷àòîê
| |